Zeka Testlerinin Çeşitleri Ve Zeka Ölçekleri Nelerdir? / Psikolojik Sorunlar
Stanford-Binet Zeka Ölçeği
İlk ?zeka testi? Fransız okul sistemi için Sorbonne psikoloji laboratuarı yöneticisi Alfred Binet ve çalışma arkadaşı Şeodore Simon tarafından hazırlanmıştır. Binet ve Simon bir dizi soru geliştirmiş ve bunları Paris'teki okul çocuklarına uygulayarak hangilerinde zihinsel gerilik ya da öğrenme güçlüğü bulunduğunu saptamaya çalışmışlardır.
İlk Binet-Simon ölçeği 1905'te yayınlanmıştır. Bu testte artan zorluk derecesine göre düzenlenmiş 30 soru bulunmaktadır. Uygulayıcı, teste ilk sorudan başlamakta ve çocuğun sorulara yanıt veremediği maddeye kadar testi sürdürmektedir. 1908 yılına gelindiğinde her yaş grubundaki ortalama çocuğun performansını yordamaya yetecek kadar veri toplanmıştı. Bu sonuçlardan yola çıkarak Binet, zeka yaşı kavramını geliştirdi. Buna göre 4 yaşındaki çocukların ortalaması düzeyinde sonuç elde eden bir çocuğun zeka yaşı 4; 12 yaş grubunun ortalaması düzeyinde sonuç elde eden bir çocuğun zeka yaşı ise 12'dir.
Sonraki 10 yıl içinde birçok Binet uyarlaması gerçekleştirilmiştir. Bunlar arasında en bilineni Stanford Üniversitesi'nde L. M. Terman tarafından geliştirilip 1926'da yayınlanan testtir. Terman ünlü zeka bölümü (ZB) terimini ortaya koymuştur. ZB zekaya sayısal bir değer vermek üzere kullanılmaktadır ve ortalama bir insanın zekası 100 kabul edilmektedir.
Stanford-Binet zeka ölçeği 1916'dan bu yana çeşitli nedenlerle dört kez gözden geçirilmiştir. Öncellikle, herhangi bir test sözcüklerin anlamları ve kullanımları değiştikçe güncelleştirilmelidir. İkinci olarak, Terman ve arkadaşları, bazı sorunların ülkenin bir bölümünden gelen insanlar için diğer bölümlerinden gelenlere göre daha kolay olduğunu, bazı sorunların kız çocukları için erkek çocuklara göre daha kolay ya da daha zor olduğunu, bazı sorunlarınsa yaş gruplarını ayıramadığını, çünkü hemen herkes tarafından yanıtlandığını gözlemlemişlerdir. Bu tür sorular değiştirilmiştir. 1972'de puanlama normlarının standartları yeniden belirlenmiş ve ilk kez beyaz olmayanlar için normlar eklenmiştir. Ancak test maddeleri değiştirilmemiştir. Stanford-Binet testinin son sürümü 1985 yılında yayınlanmıştır. Etnik gruplar ya da cinsiyetlere ilişkin yanlılık taşıdığı düşünülen maddeler yansız maddelerle değiştirilmiştir. Zihinsel açıdan geri ya da üstün olanlarla özel öğrenme güçlüğü bulunanları ayırt etmeye yarayan maddeler eklenmiştir. Stanford-Binet testinin 15 farklı alt testi zekanın göstergeleri kabul edilen dört tür zihinsel yeteneği ölçecek şekilde düzenlenmiştir: Sözel yargılama, soyut/görsel yargılama, niceliksel yargılama ve kısa süreli bellek.
Stanford-Binet testi bir sınıf dolusu öğreniciye kolayca uygulanabilen bir test değildir. Her test uzman kişiler tarafından bireysel olarak uygulanır. Bu test bir görüşmeye benzer. Küçük çocuklara uygulandığından yaklaşık 30 dakika, daha büyüklere uygulandığında bir veya bir buçuk saat sürer. Standart uygulamaya, deneğin beklenen zihinsel yaşının daha altındaki sorularla başlanır. Eğer denek bu sorularda başarısız olursa başarılı oluncaya kadar bir önceki düzeyler denenir. Başarılı olunan düzey deneğin temel yaşı olarak kabul edilir. Temel yaş belirlendikten sonra uygulayıcı daha yüksek düzeylere geçmeye başlar ve bu işlem denek testin kalan kısmında tümüyle başarısız oluncaya kadar sürer. Başarısız olunan düzeyde test sona erer. Testin puanlanmasından sonra uygulayıcı, temel yaşın üzerindeki geçilen her testten alınan puanı o yaşa ekleyerek zeka yaşını bulur. Tablodaki yaşların 26'ya dek gittiğine dikkat ediniz. Stanford-Binet testi çeşitli yaşlardan kişilere uygulanabilmekle beraber çocuklar, ergenler ve genç yetişkinler için daha uygundur.
Alanlar, Alt testler ve Stanford-Binet için yaş uzamları: Dördüncü Sürüm
Alan Alt Test Yaş Uzamı
Sözel akıl yürütme Sözcük dağarcığı 2-23
Kavrama 2-23
Saçmalıklar 2-14
Sözel ilişkiler 12-23
Soyut/görsel akıl yürütme Örüntü analizi 2-23
Kopyalama 2-13
Matrisler 7-23
Kağıt kesme ve katlama 12-23
Niceliksel akıl yürütme Nicelikler 2-23
Sayı dizileri 7-23
Eğitim 12-26
Kısa süreli bellek Boncuk belleği 2-23
Cümle belleği 2-23
Sayı belleği 7-23
Nesne belleği 7-23
Wechsler Zeka Ölçekleri
Yetişkinlere en çok uygulanan zeka testi gözden geçirilmiş Wechsler Yetişkin Zeka Ölçeği'dir (WYZÖ). New York Bellevue Hastanesi'nde psikolog David Wechsler tarafından geliştirilmiştir.
WYZÖ iki bölüme ayrılmıştır. Bir bölüm sözel yeteneklerle diğer bölüm performans yetenekleriyle ilgilidir. Sözel bölüm bilgi sorularını (Kayıp Cennet'i kim yazmıştır?), basit aritmetik sorularını (Sam'in üç tane şekeri var ve Joe ona 4 tane daha verdi. Sam'in kaç şekeri oldu?) ve yargılama sorularını (Otobüste bir kitap unuttuğunu görürseniz ne yapmanız gerekir?) içerir. Bu sorular sözlü ya da yazılı vermeyi gerektirir. Performans bölümü, eksik kısmın bulunması (örneğin, ceketteki bir ilik), bazı şekillerin bakarak çizilmesi, iç ya da beş resmin bir öykü oluşturacak şekilde düzenlenmesi gibi standart görevlerden oluşur.
WYZÖ'nün içeriği Stanford-Binet'e göre bir yönüyle daha gelişmiş olmasına karşın Wechsler'in geliştirdiği temel yenilik puanlamaya ilişkindir. Öncelikle denekler ZB'nin yanı sıra ayrı ayrı sözel ve performans puanları da alırlar. İkinci olarak, bazı testlerde kişiler, verilen yanıtın karmaşıklığına bağlı olarak fazladan bir ya da iki puan alabilirler. Wechsler'e özgü puanlama sistemi, yetişkinlerden beklenen zihinsel nitelikleri değerlendirir. Üçüncü olarak bazı testlerde puanı hem yanıtın doğruluğu hem de hız etkiler.
Wechsler okul çocukları için benzer bir zeka testi hazırlamıştır. Tıpkı WYZÖ gibi Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WÇZÖ)'nin 1991 sürümünde de sözel ve performans puanlarının yanı sıra toplam bir ZB'de elde edilir.
Grup Testleri
Stanford-Binet, WYZÖ ve WÇZÖ bireysel testlerdir. Uygulayıcı, testi alacak kişiyi ayrı bir odaya alır, test malzemelerini hazırlar ve testi uygulamak için 30 ile 90 dakika zaman harcar. Daha sonra uygulayıcı test protokolünü ayrıntılı yönergelere göre puanlamak için yaklaşık bir saat daha harcamak durumunda kalabilir. Açıkçası bu zaman alıcı ve maliyeti yüksek bir işlemdir. Dahası bire bir uygulamada uygulayıcının davranışları testten alınan puanı büyük ölçüde etkileyebilir.
Bu ve benzer nedenlerle test hazırlayıcıları grup testleri geliştirmişlerdir. Bunlar yazılı zihinsel yetenek testleridir ve bir uygulayıcı aynı anda çok sayıda kişiye bu testleri uygulayabilir. Size sorular soran birinin karşısına oturmak yerine, belirli bir sürede yanıtlamanız gereken sorular bulunan bir test kitapçığı ile karşı karşıya kalırsınız.
Okullarda gelede bu tür testler uygulandığı için çoğu insan zeka testlerinden söz ederken grup testlerini kasteder. Okullar, grup testlerinin en büyük kullanıcıları arasındadır. İlköğretim 4. sınıftan liseye kadar öğrencilerin çeşitli yeteneklerini ölçen Okul ve Kolej Yetenek Testi ve Kaliforniya Zihinsel Olgunluk Testi vardır. Okul yetenek testi ve Amerikan Üniversite Değerlendirme Programı üniversite düzeyinde öğrenim gören öğrencilerin yeteneklerini değerlendirmek üzere geliştirilmiştir. Mezuniyet sonrası değerlendirme için kullanılan Mezuniyet Sonrası Eğitimine Giriş Sınavı da bunlar arasında sayılabilir. Grup testleri ayrıca endüstride, orduda, sivil kuruluşlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Grup testlerinin bireysel testlere göre bazı üstünlükleri vardır. Grup testleri uygulayıcı yanlılığını yok eder, yanıt formları kolayca puanlanabilir, çok sayıda kişiye uygulanabilir ve normlar çok kolayca elde edilebilir. Ancak grup testlerinin de belirgin sınırlılıkları vardır. Uygulayıcı testi alanın yorgun olup olmadığını ya da yönergeleri doğru anlayıp anlamadığını fark etmeyebilir. Teste alışık olmayan kişiler grup testlerinde bireysel testlere göre daha az başarılı olabilirler.
Performans Testleri Ve Kültürden Bağımsız Testler
Şimdiye kadar üzerinde durduğumuz zeka testlerinin ortak bir özelliği vardır. Bu testlerde iyi performans gösterebilmek için kişiler, okuma bilmeli, dili konuşabilmeli, ve anlayabilmelidir. Ancak bazı durumlarda zeka ile ilgili olmayan dil problemleri yaşayabiliriler. Örneğin bebekler ve okul öncesi çocuklar yönergeleri anlayamaz ya da soruları yanıtlayamazlar. Sağır çocuklar sözcükleri işiten çocuklara göre daha uzun sürede öğrenirler. Kendi ülkelerinde avukat ya da öğretmen olan göçmenler yeni dili öğrenmek için zamana gereksinim duyarlar. O halde bu kişiler nasıl sınanmalıdır? Psikologlar bu durumlarla ilgili iki tür test geliştirmişlerdir: Performans testleri ve kültürden bağımsız testler.
Performans testleri sözcük kullanımını en aza indirgeyen ya da hiç gerektirmeyen testlerdir. İlk performans testlerinden biri 1866'da zihinsel özürlüleri test etmek için düzenlenen Seguin Şekil Tahtası testidir. Şekil tahtası esas olarak bir bulmacadır. Uygulayıcı özel olarak düzenlenmiş parçaları bulmacadan çıkarır bunları önceden belirlenmiş bir sıraya dizer ve denekten bunları olabildiğince hızlı olarak yerlerine yerleştirmesini ister. Daha yeni bir performans testi, artan zorluk derecesinde labirent dizilerinden oluşan Porteus Labirent Testidir. Bu test deneğin uzun süre yoğun dikkat harcamasını ve sürekli olarak labirenti doğru çözecek şekilde ileriye yönelik plan yapmasını gerektirir.
Çok küçük çocuklara uygulanan en etkili testlerden biri Bayley Bebek Gelişimi Ölçekleri'dir. Bayley ölçekleri 2 ay ile 2,5 yaş arası çocukların gelişimsel yeteneklerini değerlendirmek için kullanılır. Ölçeklerden biri algı, bellek ve sözel iletişimin başlangıcını, diğer bir ölçek ise oturma, ayakta durma, yürüme ve el becerilerini ölçer. Bayley ölçekleri, duygusal ve nörolojik bozuklukların, duygusal problemlerin ve çocuğun ev ortamındaki sorunların ilk işaretlerini belirleyebilir.
Kültürden Bağımsız Testler, testin düzenlendiği kültürün dışındaki insanların zekasını ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Performans testleri gibi kültürden bağımsız testler de dil kullanımını en aza indirir ya da ortadan kaldırır. Kültürden bağımsız testler aynı zamanda kültürden kültüre değişen becerileri ya da değerleri göz önüne alır.
Cattel'in Kültürden Bağımsız Zeka Testli, sözel anlama becerileri ile kültüre özel ve kültürden bağımsız becerileri bir araya getiren soruları içerir. İki soru arasında puan karşılaştırılması yoluyla kültürel faktörler genel zekadan ayıklanabilir.
Kültürden bağımsız diğer bir test Prograsif Matrislerdir. Bu test her biri eksik bir parça içeren 60 desenden oluşur. Deneklerden 6 ile 8 seçenek arasından eksik olan parçayı bulması istenir. Bu test çeşitli mantıksal bağlantıları anlamayı ve ayırt etme becerisini gerektirir. Prograsif Matrisler hem bireysel hem de grup olarak uygulanabilir.
kaynak: "Understanding Psychology"
Okunma Sayısı: 0 / Yorum Sayısı: 0
Bu yazıya daha önce yorum yapılmamış ?