Görüşme Yönteminin Temel Özellikleri / Psikolojik Sorunlar
Patton'a göre görüşmenin amacı, bir bireyin iç dünyasına girmek ve onun perspektifini anlamaktır (Patton, 1987). Görüşme yoluyla, deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler, yorumlar ve zihinsel algılar ve tepkiler gibi gözlenemeyeni anlamaya çalışırız. Bu süreçte, sorulan sorulara, karşı tarafın rahat, dürüst ve doğru bir şekilde tepkide bulunmasını sağlamak görüşmecinin temel görevidir.
Görüşme Türleri
Sohbet Tarzı Görüşme
Bu yaklaşım, genellikle araştırmacının gözlem amacıyla doğrudan ortama katıldığı alan araştırmalarında kullanılır. Sorular, etkileşimin doğal akışı içinde sorulur ve görüşülen birey kendisiyle görüşme yapıldığım bile fark etmeyebilir Önceden belirlenmiş sorular yoktur, görüşmenin hangi yöne gideceği kesin hatlarıyla önceden kestirilemez. Sorular konuşmanın anlık akışı içinde kendiliğinden gelişir.
Görüşme Formu
Bu görüşme yaklaşımı, görüşme sırasında keşfedilecek bir sorular veya konular listesini kapsar. "Görüşme formu yöntemi, benzer konulara yönelmek yoluyla değişik insanlardan aynı tür bilgilerin alınması amacıyla hazırlanır" (Patton, 1987, s. 111) .
İlk olarak, araştırmacı veya görüşmeciye zaman esnekliği sağlar. Örneğin, görüşmeci görüşülen birey tarafından yanıtlanmış .soruları tekrar sormayabilir, bazı soruları atlayabilir veya sormaktan vazgeçebilir. Aynı zamanda, belirli bir forma dayalı bir görüşme, farklı bireylerden daha sistematik ve karşılaştırılabilir bilgi elde etmeyi sağlar. Sohbet tarzı görüşme ile karşılaştırıldığında elde edilen verilerin düzenlenmesi ve analizi daha kolaydır. Çünkü bu veriler belirli bir görüşme formunun varlığı nedeniyle, formda kapsanan soru veya konu alanları altında elde edilmiştir. Görüşme formu yaklaşımına göre hazırlanmış bir örnek Ek l 'de yer almaktadır.
Standartlastırılmıs Açık Uçlu Görüşme
Standartlastırılmıs açık uçlu görüşme, bir araştırmanın başkaları tarafından tekrar edilmesi olasılığım önemli ölçüde arttırır. Yani aynı görüşme aracı başka bir araştırma kapsamında da benzer bir biçimde kullanılabilir. Ayrıca, çok sayıda görüşmecinin çalışması gereken geniş araştırma projelerinde bu tür görüşme yöntemi etkili bir biçimde kullanılabilir. "Bu yöntemin zayıf yanı, görüşme formunun hazırlandığı sırada öngörülmemiş olan boyutların ortaya çıkarılmasını ve irdelenmesini önleyebilir olmasıdır" (Patton, 1987, s. 114). Bu nedenle, bu tür görüşmede bireysel farklılıklar, görüşme sürecinin akışına ve görüşmenin geçtiğe duruma ilişkin değişiklikler dikkate alınmaz.
Görüşme Yönteminin Artıları
1.Esneklik: Görüşme, araştırmacılar için büyük ölçüde esneklik sağlar. Araştırmacı daha derinlemesine yanıtlar için ek sorular sorabilir, yanlış anlama durumunda soruyu tekrar edebilir veya soruyu değişik bir biçimde tekrar sorabilir.
2.Yanıt oranı: Araştırmacı duruma hakim olduğu ve veri toplama sürecinde bizzat bulunduğu için, bir anketle karşılaştırıldığında görüşmede, yanıt oranı yüksek olmaktadır.
3.Sözel olmayan davranış: Araştırmacı veri toplama sürecinde bizzat katıldığı için görüşme sürecinde karşı tarafın davranış, yüz ifadesi ve vücut hareketlerini gözleme ve kayıt etme olanağına sahiptir.
4.Ortam üzerindeki kontrol: Bir görüşme sürecinde araştırmacı ortamda bizzat bulunmaktadır. Etkili bir görüşme için ortamı düzenleyebilir, rahat ve sessiz bir görüşme ortamı sağlayabilir.
5.Soruların sırası: Görüşme yöntemi soruların sırası konusunda da araştırmacıya esneklik sağlar. Bu yolla araştırmacı, görüşme sürecinde soruların sırasını değiştirebilir veya sorularını herhangi bir sıraya tabi tutmadan sorabilir.
6.Anlık tepki: Tipik bir görüşme sürecinde araştırmacı, görüşülen bireyin anlık geliştirdiği yanıtları ve tepkileri kaydetme şansına sahiptir.
7.Veri kaynağının teyit edilmesi: Görüşmede sorular önceden belirlenmiş bireye doğrudan sorulur. Bu yolla elde edilen verinin, anket yoluyla elde edilen veriye oranla geçerliliğinin daha yüksek olacağı açıktır.
8.Tamlık: Diğer veri toplama yöntemleriyle karşılaştırıldığında, araştırmacı veri toplama sürecine bizzat katıldığı ve görüşme ortamında bizzat bulunduğu için, görüşme yönteminde yanıt oranı hemen hemen tamdır.
9.Derinlemesine bilgi: Deneyimli, becerikli ve iyi eğitilmiş görüşmeciler karmaşık bir konu veya problem hakkında zengin bir veri seti oluşturabilir; veri toplama sürecinde şekiller, grafikler, oklar veya ayrıntılı açıklamalar yoluyla istedikleri bilgiyi elde edebilirler.
Görüşme Yönteminin Eksileri
1.Maliyet:
2.Zaman: Görüşme yönteminin kullanıldığı çalışmalarda görüşmecinin zamanın önemli bir bölümü, görüşülecek bireyleri saptamak, bunlarla birebir iletişim kurabilmek, randevu ayarlamak, görüşme mahalline seyahat etmek, görüşmeyi gerçekleştirmek ve görüşme notlarını ve bantları yazıya geçirmek için harcanır.
3.Olası yanlılık: Görüşmeci görüşülen bireyin verdiği yanıtı yanlış anlayabilir veya bireyin söylediği şeyleri kendi öznel süzgecinden geçirerek veya yorumlayarak yazabilir. Dahası görüşülen birey, görüşmecinin görünüşünden, cinsiyetinden, yaşından, sosyal statüsünden, aksanından veya tavırlarından olumlu veya olumsuz yönde etkilenebilir. Bütün bunlar veri toplama sürecinde yanlılık kaynağı olabilir.
4.Kayıtlı veya yazılı bilgileri kullanamama:Görüşülen birey, görüşmeye konu olan olay veya durum hakkında kayıtlı bilgileri kontrol etme, yazılı kaynaklara başvurma olay ve olgular hakkında başkalarına danışma gibi olanaklardan yoksundur.
5.Zaman ayırma güçlüğü: Görüşme yönteminde, elde edilmesi amaçlanan bilginin belirli bir zaman dilimi içerisinde alınması söz konusudur. Bu durumda da görüşülecek olan bireyin görüşme için uygun olup olmadığı ve gerekli zamanı bir bütün içinde harcayıp harcayamayacağı önem kazanmaktır.
6.Gizliliğin ortadan kalkması: Görüşme yönteminde birey veya bireyler tanımlı ve belli olduğu için, bu durum zaman zaman belirli bilgilerin elde edilmesini güçleştirebilir veya verilen bilgiler doğruyu yansıtmaktan ziyade sosyal olarak kabul edilebilir tarzda verilebilir.
7.Soru standardının olmayışı: Toplanan verilerin karşılaştırılması güç olabilir veya standart bir soru biçimi olmadığı için farklı bireylerden farklı bilgiler elde edilebilir. Bu doğal olarak araştırmada elde edilen verilerin güvenirliğini olumsuz yönde etkileyebilir.
8.Bireylere ulaşma güçlüğü:
Görüşme Formunun Hazırlanması
1. Kolay Anlaşılabilecek Sorular Yazma
2. Odaklı (Spesific) Sorular Hazırlama: Odaklı sorular, daha güvenilir tanımlar ve açıklamalar elde etmede ve bu açıklamalara dayalı olarak sonuçlara ulaşmada, araştırmacıya önemli avantajlar sağlamaktadır. Bu nedenle araştırmacı, amacına yanlış anlamaya neden olabilecek genel ve soyut sorular yerine odaklı sorular yoluyla ulaşmaya çalışmalıdır
3. Açık Uçlu Sorular Sorma
4. Yönlendirmekten Kaçınma
5. Çok Boyutlu Soru Sormaktan Kaçınma: ?Bu programın güçlü ve zayıf yanlarını,önemini, hoşlandığınız ve hoşlanmadığınız yönlerini dikkate alarak, programın hangi yönlerinin ne şekilde değiştirilebileceğini düşünüyorsunuz?? Böyle bir soru, görüşülen birey üzerinde gereksiz bir soru yükü oluşturacak ve ayrı ayrı sorulduğunda önemli olabilecek sorulardan bazılarının göz ardı edilmesi olasılığı doğacaktır.
6. Alternatif Sorular ve Sondalar (probes) Hazırlama:
a) Ayrıntıya yönelik sondalar: Bu tür sondalar; kim, nerede, ne zaman ve nasıl gibi sorularla yapılan açıklamaların ayrıntılı hale getirilmesini sağlar.
b) Açıklamaya yönelik sondalar: Bu tür sondalar, görüşülen bireyin aynı konuda biraz daha konuşmasını ve ek veriler vermesini sağlamaya yönelik olarak kullanılır. "Sonra ne oldu? Buna nasıl yanıt verdiniz? Bunun karşılığında neler yapıldı?" gibi sorular, görüşme formunda yer alan temel sorulardan birine ek olarak açıklamaya yönelik sonda görevini görürler.
c) Aydınlatmaya yönelik sondalar: Açık olmayan ya da araştırmacı açısından anlaşılması güç olan yanıtların aydınlatılması amacıyla sorulan sorulardır. Bu durumda araştırmacı, açık olmayan bölümleri dile getirebilir ve bu bölümlerin aydınlatılmasını isteyebilir.
Sondalar görüşme formu hazırlanırken sorulan temel sorular için ayrı ayrı düşünülmeli ve görüşme sürecinde ortaya çıkabilecek ihtiyaçlar göz önüne alınarak önceden yazılmalıdır.
7. Farklı Türden Sorular Sorma:
a) Kapalı uçlu sorular:Örneğin, ?katıldığınız hizmet-içi eğitim seminerini, ?etkililik' yönünden nasıl değerlendiriyorsunuz? (a) çok etkili, (b) etkili, (c) biraz etkili, (d) az etkili, (e)hiç etkili değil? türü bir soru kapalı uçlu bir sorudur ve ilgili birey bu soruya ancak verilen seçeneklerden birini seçerek yanıt verebilir.
b) Açık uçlu sorular: örneğin, ?sizce katıldığınız hizmet-içi eğitim semineri ne derece etkili oldu ve neden?? türü bir soru, açık uludur ve bireye yanıt vermede esneklik sağlar.
c) Varsayıma dayalı sorular: Örneğin, ?öğretmen değerlendirmenin müfettişler yerine zümre başkanları tarafından yapıldığını varsayarsak, sizce bu durum öğretmen gelişimi yönünden ne tür sonuçlar doğururdu?? sorusu varsayıma dayalıdır ve araştırmaya katılan öğretmeden varsayıma dayalı düşünmesi ve birtakım tahminlerden bulunması istenmektedir.
8. Soruları Mantıklı Bir Biçimde Düzenlemek:
Görüşme formunda yer alan soruların dikkatli bir biçimde düzenlenmesi görüşmede elde edilecek başarıyı belirleyen önemli bir unsurdur.
Şimdi görüşme formunu hazırlarken ve soruları düzenlerken dikkate alınması gereken bu önerilere bir göz atalım.
a) Görüşmeye güven oluşturacak bir giriş hazırlamak
b) İlk soruları kolay yanıtlanabilecek sorulardan oluşturmak
c) Özelden genele doğru sorular sormak,
d) Hassas konularla ilgili soruları sona bırakmak
e) Bilgi beceriye ilişkin soruları deneyimlerle ilişkilendirerek sormak
f) Şimdiki zamana ilişkin soruları, geçmiş ve gelecek ile ilgili sorulardan önce sormak
g) Bireysel bilgilere ilişkin soruları başta veya sonda sormak
Görüşmenin Yapılması
1. Görüşme Sorularının Sorulmasında Görüşmenin Akışına Göre Gerekli Değişikliklerin Yapılması
2. Soruların Konuşma Tarzında Yapılması
3. Teşvik Edici Olmak Ve Geri Bildirimde Bulunmak
4. Görüşme Sürecini Kontrol Etmek
a) Görüşme ile ulaşılmak istenen amacın farkında olmak ve verilen yanıtların görüşme amacına uygun olup olmadığına dikkat etmek
b) Görüşmenin amacına uygun sorular sormak
c) Görüşülen bireye verdiği yanıtlarla ilgili geri bildirimde bulunmak
5.Yansız ve ?Empatik? Olmak
Grup Görüşmesi
Sonuç olarak grup görüşmeleri, araştırılan konuya bağlı olarak zaman zaman bireysel görüşmelere tercih edilebilir. Eğer araştırmacı görüşmelerin bireysel ya da grup olarak yapılması konusunda kararsız kalırsa, her iki görüşme türünü de test ederek araştırma konusuna en uygun yöntemin hangisi olduğuna karar verebilir.
Eğer daha fazla bireye ulaşılması önemli ise, çalışılan konu kişisel ve hassas değilse ve eğer araştırmacı grup görüşmesi yoluyla toplanacak verilerin daha zengin olacağını düşünüyorsa grup görüşmeleri yapmasında yarar vardır. Aksi takdirde, daha yaygın olarak kullanılan bireysel görüşmeler yoluyla da elde etmek istediği verilere ulaşabilir.
Görüşmede Elde Edilen Verilerin Kaydedilmesi
Görüşme ile elde edilen verilerin kaydedilmesinde izlenen iki temel yöntem vardır: cihaz ile kaydetme ve not alma. Kayıt cihazı ile kaydedilen görüşmeler, araştırmacı açısından önemli avantajlara sahiptir. Öncelikle araştırmacının not alma sorunu önemli ölçüde ortadan kalkmış olur.
Kayıt yapmanın mümkün olmadığı durumlarda araştırmacının hızlı not alması gerektiği için sık sık kısaltmalar kullanması ve çok tekrar eden kelimeler (ve, birlikte, yani gibi) için bazı işaretler (&,+,~) geliştirmesi gerekebilir. Not alma işlemi zaman kaybına neden olduğu için bu durum önceden görüşülecek bireye belirtilmelidir. Ayrıca görüşmenin hemen arkasından alınan notların gözden geçirilmesi, eksik yerlerin tamamlanması gerekir.
Eğer görüşme mekanik olarak görüşme (kayıt cihazı ile) kaydedilecekse, mutlaka görüşülen kişiden önceden izin alınması gerekir.
Kayıt ve not alma yöntemlerini bir arada kullanmak da mümkündür, belki de bu en ideal durumdur. Kayıt yaparken sözel olmayan davranışların not edilmesi de mümkündür. Bazen hassas konularda görüşülen birey, kayıt cihazının durdurulmasını talep edebilir. Bu tür durumlarda not alma yöntemiyle toplanan bilgiler, analiz aşamasında temel veri kaynağını teşkil edecektir.
Okunma Sayısı: 0 / Yorum Sayısı: 0
Bu yazıya daha önce yorum yapılmamış ?