Görünmeyen tehlike: Subliminal mesajlar
Bir çoğumuz (hatta belki hepimiz) çocuklarımızın gelişim sürecinde okudukları kitabı, izledikleri filmi hatta zaman zaman dinledikleri müziği bile kontrol etmeye çalışıyor, bu materyallerde çocuğumuzun gelişimini olumsuz etkileyebilecek bir durum ya da öğrenmesini istemediğimiz bir kelime v.s. var ise hemen müdahele edip ebeveyn sansürünü uyguluyoruz.
Peki çocuğumuzun izlediği filmleri, dinlediği müziği önceden izlediğimiz ve dinlediğimiz halde farkına varamadığımız, farkına varmamızın da mümkün olmadığı gizli mesajlardan (subliminal) çocuklarımızı ve bizleri kimler koruyacak?
Subliminal mesaj nedir?
Ülkemizde bu ismi yeni yeni duymaya başlasak da, toplumu farkettirmeden etkilemeyi amaçlayan subliminal mesajlar (reklamlar) 1900’lü yıllardan bu yana bilinmekte ve kullanılmaktadır. Bilinçaltını etkilemeyi amaçlayarak bir ürünün reklamını yapmaktan bir inancın ya da görüşün propagandasını yapmaya kadar varan geniş bir alanda kullanılan bu yöntem bazen reklam afişleri veya logolar içine saklanmış şekil, kelime ve rakamlar yoluyla bazen de gözle algılanamayacak kadar kısa süreyle ve sık patlayan flaşlar şeklinde sinema ya da televizyon görüntüsü yoluyla karşımıza çıkmaktadır.
Bu sistem; insan beyninin gördüğü her şeyi (en ince ayrıntısına kadar) bir kamera gibi kaydettiği ancak bu gördüklerinin sadece küçük bir kısmını bilinçli olarak algıladığı, diğer kısmını ise bilinçaltında depoladığı ve bazı davranış ve isteklerinin de bu bilinçaltında depoladığı bilgiler uyarınca şekillendiği düşüncesi üzerine kurulmuştur.
Subliminal Reklam: Daha mı Etkili?
Reklam bir ürünün tanıtımını yapmak ve insanların bu ürünü satın almalarını özendirmek amacıyla yapıldığına göre bunu neden gizli yapsınlar ki? diye sorabilirsiniz. Yapılan araştırmalar ve deneyler gözle görülmeyen mesaj ve reklamların tüketici üzerinde normal bir reklamdan daha fazla etki bıraktığını tespit etmiştir. Bu nedenle de subliminal reklamlar tüketici üzerinde daha etkili olup daha fazla tercih edilmektedir.
Subliminal Reklam iki şekilde yapılabilir; bunlardan biri, tüketici tarafından satın alınması istenen bir ürünün reklamının yayın içinde özel görüntüler yoluyla vurgulanması şeklinde yapılmaktadır. Subniminal reklamın ne kadar etkili olduğunu göstermek amacıyla bundan 50 yıl önce yapılan bir deney buna örnek olarak gösterilebilir. Bu örnekte; bir sinema salonunda film gösterimi sırasında; projeksiyon makinesinin yanına görüş algısı denemelerinde kullanılan ve çok kısa, anlık süreler ile resim ve harf gösteren bir cihaz (takistoskop) yerleştirilir. Film süresince her 5 saniyede bir flash şeklinde patlayan reklam mesajları ekranda görüntülenir. Bu mesajlar saniyenin 1/ 3000’i kadar kısa bir süre sinema perdesinde göründüğü için hiç kimse fark etmez. Ancak “Coca Cola için”, “Acıktınız mı? Popcorn Yiyin!” şeklinde gönderilen mesajlar sayesinde film arasında popcorn satışının %57.8, Coca Cola satışının da %18.1 oranında artması subniminal reklamın insan davranışlarını ve tüketim tarzını ne kadar etkiliyebileceğini gözler önüne sermiştir.
Bir diğer şekli ise reklamı yapılan ürünün gizli olarak gösterilmesinden ziyade insan beyninde bilinçaltının önem verdiği iki konudan birinin gizli olarak kullanılması yoluyla oluşturulan subliminal reklamlardır. Bu iki konudan biri doğum, diğeri ise ölümdür. Reklamlar içine yerleştirilen seks (doğum) ya da ölüm çağrıştıran ibareler, simgeler yoluyla reklamı yapılan ürüne talebin arttırılmasının hedef alındığı bu reklam türüne verilen en yaygın örnek de Camel’in tek hörgüçlü devesinin ön bacağında dik duran bir erkek figürünün çıplak olarak görüntülenmesidir. Seks ve dolayısıyla doğumu çağrıştıran bu çıplak erkek figürünün de Camel satışlarını gözle görülür ölçüde arttırdığı savunulmaktadır.
Türkiye Subliminal Reklamlar Cenneti mi?
Bir milletvekilinin tüketicinin bu tür reklamlara karşı korunması amacıyla yasa teklifi vermesi, İngiltere ve ABD başta olmak üzere 55 ülkede yasak olan bu tür reklamların Türkiye'de neden serbest olduğu tartışmasını da beraberinde getirdi.
Oysa ki gerek yürürlükten kaldırılan Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkındaki Kanun'da (RTÜK) gerekse de bu yıl içinde yürürlüğe giren RTÜK'de bu konu düzenlenmişti. Her ne kadar halihazırda bu konuda araştırma yapan bir birim RTÜK bünyesinde bulunmasa da kanunda “ticari iletişim de bilinç altı yöntemlerin kullanılamayacağı” açıkça ifade edilmiştir. (Ticari iletişim ile kastedilen radyo ve televizyon reklamlarıdır). Ancak bugüne kadar fiiliyatta hiç kullanılmayan bu maddenin bundan sonra da kullanılmayacağı anlaşılmış olacak ki, hem bir milletvekili bu konuda yasa önerisi sunma ihtiyacı hissediyor, hem de Türkiye halen subliminal reklamlar cenneti olarak biliniyor!
Ya Bizim ve Çocuklarımızın Bilinç Altına Gönderilen Diğer Mesajlar?
İnsanların bilinçaltını etkilemeyi amaçlayarak bilinç dışı istem ve davranışlarda bulunmasına yol açan bu yöntem ne yazık ki sadece ürünlerin reklamının yapılması ve satışının arttırılması için kullanılmıyor. Siyasi ya da dini bir görüşün propagandasını yapmak amacıyla da bu yönteme başvurulduğu bilinen bir gerçektir. Örneğin, Time Dergisinin Kaddafi’yi kapak yaptığı bir sayısında çıplak gözle anlaşılamayacak ancak bilinçaltımızı etkileyecek bir yöntemle kill (öldür) yazdığı tespit edilmiştir.
İşin en vahim boyutu ise bu mesajlara çocuklarımızın izlediği Disney yapımı çizgi filmlerde dahil çocuk filmlerinde rastlamamızdır. Küçük Deniz Kızı, Aslan Kral ve Alaaddin isimli çizgi filmlerde seks temalı bazı imaj ve görüntülerin bulunduğunun tespit edilmesiyle aileleri büyük bir korku sarmıştır. Evet yanlış okumadığınız bu seks temalı mesajlar ne yazık ki çocuklarımızın izlediği çizgi filmler içine de girmiş durumda. Alaaddin isimli çizgi filmde Alaaddin'in söylediği şarkının sözlerinde “Good girls take your clothes off” (İyi kızlar, senin kıyafetlerini çıkarır) olduğu, Aslan Kral da ise Aslan'ın ağzından çıkan dumanlarla SEX imajının görüntülendiği tespit edilmiştir. Rescuers isimli başka bir çizgi filmde ise, çizgi film kahramanları dışarıda bir arabanın içinde hareket ederken, bir evin penceresinde üstsüz kadın görüntüsü yer almaktadır.
Ana teması, sevgi, dostluk, kardeşlik, yardımseverlik olan ve çocuklarımıza şimdiye kadar gönül rahatlığı ile izlettiğimiz çizgi filmlerin içerisine saklanan pornografik resimler, şiddet unsuru içeren görüntülerden bizi ve çocuklarımızı kim koruyacak? Özel teknoloji ile saklanan bu görüntülerin bir çizgi film ya da çocuk filmi içerisinde bulunup bulunmadığının araştırmasını, incelemesini kim yapacak? Ya da böyle bir unsur tespit edildiği zaman bunun cezası ne olacak? Cezasını hangi kurum verecek?
Ne yazık ki göstermelik de olsa Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Kanununda subliminal reklamların yasak olduğu belirtilirken, çizgi filmler ya da diğer filmler içinde yer alan bazen bir ideolojiyi öven bazen de cinsel içerikli görüntülerin yerleştirildiği subliminal mesajlara karşı Türkiye'de bir araştırma ve koruma mekanizması bulunmamaktadır.
Çocuklarımızın kişiliğinin oluştuğu en önemli yaş dilimi olan 0-7 yaş arası dönemde kontrolümüz dışında çocuklarımızın bilinçaltına sokulan subliminal mesajların yaratacağı tehlikeli kişiliklerin sorumluluğunu ise kim üstlenecek, merakla bekliyorum.
www.alternatifanne.com
Av. Nazan Şenol Dokudan | |